فرصت ها و تهدیدهای تجارت الکترونیک؛همه چیز درباره پول مجازی و بیت کوین

در حوزه اقتصاد، فضای مجازی ظرفیت هایی را برای ایجاد تعامل تجاری آفریده و این فضای موجب شده است تا فعالیت های محیط اقتصادی به صورت داد و ستد مجازی، تجارت الکترونیکی، خرید و سفارش اجناس از طریق اینترنت، فروشگاه های مجازی و... صورت گیرد.

  

عصر بانک؛ با ایجاد و گسترش فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی ما شاهد ظهور «فضای مجازی» در گستره و حوزه های تازه هستیم به طوری که بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران قرن بیست و یکم را قرن «فضای مجازی » نامیده اند.

گسترش فناوری های تازه و ارتباطات جهانی مبتنی بر «شبکه » را شاید می توان مهمترین نماد «جهانی شدن» دانست که فضایی متفاوت از فضای جوامع قرون گذشته ایجاد کرده است؛ بیشینه شدن سرعت و کارایی مناسبات، کمینه شدن حاکمیت ها و قدرت نفوذ و تاثیرگذاری آن و تداوم قدرت یابی عناصر «فراحاکمیتی » را می توان از جمله مهمترین تفاوت های عصر حاضر، تاثیرپذیرفته از روندهای جهانی شدن، فضای مجازی و ارتباطات وب پایه به حساب آورد.

ایجاد و گسترش روابط «فراحاکمیتی» از طریق شبکه به هم پیوسته ای به نام «اینترنت » مهمترین پدیده ای بوده که بشر طی دهه ها تلاش توانسته به آن دست پیدا کند. این شبکه عظیم فارغ از نکات ضعف و قوت آن، امروز به یکی از تاثیرگذارترین و گسترده ترین پدیده های زندگی بشر تبدیل شده است، به طوری که توانسته با سرعتی باورنکردنی، عرصه های مختلفی از شوون سیاسی، اقتصادی و حاکمیتی را در برگیرد.

با ظهور و گسترش پدیده «جهانی شدن »، فرایند و روندهایی از فرصت ها و تهدید ها پیش روی پژوهشگران، دولتمردان، سیاست گذاران و تصمیم گیران حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی قرار گرفت.

در این میان، فضای مجازی به عنوان فضایی مبتنی بر بستر «وب » توانسته با پیوند افراد، سازمان ها و نهادها و دولت ها به یکدیگر، ظرفیت «هم پیوندی گسترده» را بسط داده و گستره و دورنمای تازه ای از فضا، مناسبات و توانایی را در حوزه اقتصاد، سیاست و امنیت ایجاد نماید.

در حوزه سیاست، فضای مجازی ظرفیت هایی برای ایجاد تعامل سیاسی تازه آفریده که بستر مناسبی برای دیپلماسی در حوزه های تازه را محسوب می شود و عرصه عمومی را تحت تاثیر خود قرار داده است.

در حوزه اقتصاد، فضای مجازی باعث گردیده تا فعالیت های محیط اقتصادی به صورت داد و ستد مجازی، تجارت الکترونیکی، خرید و سفارش اجناس از طریق اینترنت، فروشگاه های مجازی و... صورت گیرد.

بر این پایه، به نظر می رسد گسترش تجارت الکترونیکی و فعالیت های اقتصادی در فضای مجازی به یکی از عمده ترین نگرانی ها و ملاحظات دولت ها تبدیل شده است و دولت ها در عین حال که تلاش دارند تا فضای همکاری های اقتصادی در فضای مجازی را گسترده سازند، همچنین هنوز تلاش می کنند تا نگاه حاکمیتی خود را در این حوزه حفظ کنند.

«بیت کوین یا پول مجازی » از جمله نوآوری ها در حوزه تجارت الکترونیکی و مالی محسوب می شود که طی پنج سال گذشته گسترش یافته است. بیت کوین در حقیقت، یک نوآوری اینترنتی با کارکردی مشابه «پول بی پشتوانه » است که طی این سال ها ارزش آن در بازارهای جهانی از چند صدم دلار به صدها دلار افزایش یافته است.

رویکردها و نظرهای مختلفی در مورد چیستی و کارکرد بیت کوین در میان کارشناسان حوزه فضای مجازی، اقتصاددانان و فعالان اقتصادی وجود دارد. برخی بیت کوین را همانند حباب می دانند و در مورد تبعات و نتایج آن هشدار می دهند و برخی دیگر آن را واکنش قدرت گرفته از فناوری اطلاعات به نابسامانی های نظام مالی و پولی جهانی به شمار می آورند؛ واکنشی که با باز آفرینی مبنایی پول آغاز شده است. به عبارت دیگر از منظر منتقدین نظام مالی جهانی، معماری نظم نوین جهانی با جایگزینی ارزهای دیجیتال با دلار آمریکا پیگیری می شود. از این زاویه، دیدگاه های مختلف و متناقضی در باره ی بیت کوین وجود دارد که لزوم بررسی و پژوهش پیرامون این پدیده تازه اینترنتی و مالی را دوچندان می سازد.

جمهوری اسلامی ایران نیز طی سال های اخیر با این پدیده نوپای مجازی مالی روبه رو شده است و همزمان با گسترش بیت کوین در جهان، این پدیده نیز در داخل کشورمان از طریق فضای مجازی گسترش یافته و به سرعت تارنماهای مختلفی برای ایجاد و خرید و فروش آن طراحی شده است. اما هنوز نهادهای مختلف، چگونگی مواجهه با این پدیده را به درستی نمی دانند. براین پایه به نظر می رسد که نخست بایستی این پرسش اصلی مطرح گردد که چگونه می توان با این پدیده نوظهور به عنوان پول مجازی روبه رو شد که در کنار این پرسش، پرسش های فرعی همچون چیستی بیت کوین و چگونگی تحرک مالی آن نیز مطرح خواهد شد.

نکته ی مهم این است که پول مجازی به عنوان یک پدیده نوپای پولی و اینترنتی به دلیل نداشتن پشتوانه حاکمیتی ملی و بین المللی تنها ظرفیت کالایی - بورسی را دارد اما بایستی به دلیل قرار گرفتن در فضای مجازی، لزوم کنترل و نظارت بر آن را از طریق رویه های مالی حاکمیتی انتظار می رود.

** انواع پول مجازی

بسته به نحوه تعامل میان «پول بدون پشتوانه» و پول واقعی، پول مجازی به سه طبقه، دسته بندی می شود:

- پول مجازی بسته: این طرح ها به طور معمول برای خرید کالاها و خدمات مجازی در داخل جامعه مجازی واقعی منظور شده و کاربران پول را از طریق برخی فعالیت ها به دست می آورند.

- پول مجازی با جریان یکطرفه: پول مجازی به جای پول واقعی خریداری شده اما امکان تبدیل معکوس آن وجود ندارد. (سکه آمازون)

- پول مجازی با جریان دوطرفه: در این طرح ها، می توان از پول برای خرید پول واقعی استفاده کرده و همچنین آن را در تارنما یا توسط صادرکننده های خاص دوباره تبدیل معکوس کرد. (بیت کوین)

این دسته بندی ها بعضی اوقات با یکدیگر هم پوشانی دارند. تمایز دیگری که باید به جز دسته بندی بالا در نظر گرفت متمرکز یا غیر متمرکز بودن پول مجازی است.

- طرح پول مجازی متمرکز: دارای یک نظام متمرکز برای تأیید کردن و انجام معامله ها با صادر کننده است. (دلار لیندن)

- طرح پول مجازی غیر متمرکز: معاملات از طریق شبکه ای از کاربرها تأیید و انجام می شود که بعضی فعالیت های خاص را انجام می دهند. (بیت کوین)

در گزارش بانک مرکزی اتحادیه اروپا در زمینه «پول مجازی» تأکید شده که پشتوانه قانونی و معادل فیزیکی آن را ندارد. عیب این نوع نگرش این است که برخی از انواع «پول دیجیتال» که بر پایه انواع نیازمندیها و الزام های زندگی در جوامع مجازی و یا خلق ارزش مجازی پا به عرصه ظهور گذارده اند و به طور غالب مخالفتی با مقام ناظر و قانونمند شدن ندارند، نادیده گرفته شده است. در حال حاضر، شاید وجه اشتراک انواع «پول دیجیتال یا مجازی» نامبرده شده، بدون پشتوانه بودن آنهاست. ولیکن اهداف و فلسفه وجودی آنها به طور پایه ای متفاوت است، لذا رابطه آنها با بانک مرکزی بایستی جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. پس در اینجا نیز می توان «پول مجازی» را به پول مورد استفاده در جوامع مجازی اطلاق کرد و «پول رمزی» اشاره به پول بدون مقام ناظر و پشتوانه قانونی دارد.

در بسیاری موارد «پول مجازی» با«پول الکترونیکی» اشتباه گرفته می شود. باید دقت نمود که پول مجازی متفاوت از پول الکترونیکی است زیرا پول مجازی معادل فیزیکی یا پشتوانه قانونی ندارد و این وجود نداشتن چارچوب قانونی مشخص، تفاوت های مهمی را بین پول مجازی، واقعی و الکترونیکی سبب شده است. (http://www.ireconomy.ir)

** چیستی و کارکرد بیت کوین

پول ازجمله ابزارهای اعمال کنترل بر اقتصاد کلان کشورها و بخشی مهم از زندگی انسان ها است. طی دهه های گذشته تاکنون فناوری اطلاعات و ارتباطات به نظام بانکی خدمات بزرگی عرضه کرده است. بانکداری الکترونیکی بهترین شاهد این مدعا است، اما بحران مالی سال 2008 م (1387) مهر تاییدی بر دیدگاه اقتصاددانان به حاشیه رفته ای بود که ادعا داشتند نظام پولی و بانکی مبتنی بر دلار بی پشتوانه مشکلات ریشه ای دارد و بحران اقتصادی آمریکا را تهدید می کند. بررسی ها نشان می دهند مکانیسم خلق پول و دیگر اقدامات تورم زای بانک های مرکزی که اغلب منافع کوتاه مدت دولت ها را بر عقلانیت و ثبات بلند مدت مورد نیاز بازار مرجع می دانند، می تواند یکی از مهم ترین دلایلی باشد که برخی از هکرهای فعال اجتماعی را به تکاپو واداشت تا با قدرت اندیشه و ایده های تازه به معماری یک نظام مالی جدید بپردازند.(http://rc.majlis.ir)

پول مجازی (بیت کوین) توسط یک فرد یا گروهی از برنامه نویسان با نام مستعار «ساتوشی ناکوموتو » در سال 2009م (1388) ایجاد شده است. در مورد بیت کوین تعاریف متفاوتی عرضه شده است. به عنوان نمونه در گزارش مرکز تحقیقات کنگره آمریکا عنوان شده که بیت کوین «یک ارز دیجیتالی همتا به همتا و متن باز است ».

البته این تعریف با تعریف حقوقی از بیت کوین فاصله زیادی دارد، به همین دلیل «مرکز درآمدهای داخلی آمریکا » - قانونگذار امور مالیاتی- بیت کوین را یک کالا و دارایی می داند که قوانین و مقررات مربوط به دارایی در مورد آن جاری است. (http://www.hsgac.senate.gov)

همچنین بانک مرکزی چین ماهیت ارز و پول بودن بیت کوین را رد می کند. از دید دولت چین «بیت کوین یک کالای مجازی » خاص است که جایگاه حقوقی معادل ارز ندارد و نمی تواند و نباد بعنوان ارز در جریان باشد زیرا توسط یک مرجع پولی منتشر نمی شود.

در این زمینه وزارت دارایی آلمان نیز بیت کوین را به عنوان یک ابزار مالی جدید و به مثابه یک ارز شخصی و در جایگاه یک واحد محاسبه به شمار می آورد که البته از آن تعریف پول الکترونیکی برداشت نمی شود. از سوی دیگر همانند کشورهای آمریکا و چین، در آلمان نیز بیت کوین به عنوان دارایی مالیات پذیر در نظر گرفته شده است.(Fung,2014: 2 &(Halaburda

البته هر تعریفی که از بیت کوین ارایه شود، آنچه بیت کوین را منحصر به فرد می سازد، این ویژگی است که بیت کوین می تواند اولین نظام پرداخت دیجیتال کاملا غیر متمرکز جهان بدون نیاز به بانک مرکزی باشد. نظام پرداختی بیت کوین یک سامانه خصوصی است، اما هیچ موسسه مالی سنتی متعارفی در تراکنش ها وجود ندارد. بر خلاف ارزهای دیجیتالی اولیه که یک شخص یا موجودیت مرکزی داشتند، نظام بیت کوین کاملا غیرمتمرکز است و همه تراکنش ها توسط کاربران نظام پرداخت بیت کوین انجام می شود. از سوی دیگر در کنار بیت کوین، ابزارهای مالی دیجیتالی دیگری نیز وجود دارند. برخی پیش بینی می کنند که معادل های دیگر بیت کوین در سال های آتی ممکن است از نظر اهمیت از بیت کوین پیشی بگیرند.

بنابراین هر تعریفی که از بیت کوین عرضه شود باید دیگر مشابه هایش را نیز تحت پوشش قرار دهد. ابزارهای مالی رقیب بیت کوین همگی انشعاب های نرم افزاری بیت کوین محسوب می شوند. لایت کوین، پی پی کوین و مانند آن از جمله ارزهای قابل ذکر مشابه هستند. ارزش هر لایت کوین در 17 اسفند ماه 92، 15 دلار بود.(https://blockchain.info)

در چند سال گذشته، دانش به کارگیری بیت کوین تنها در اختیار عده محدودی از علاقه مندان مجامع اینترنتی بوده اما در حال حاضر، اندازه بازار بیت کوین از بازار کل شرکت های سهامی برخی از ملت های کوچک و متوسط دنیا بزرگ تر است. ارزش بیت کوین نسبت به دیگر ارزها به واسطه عرضه و تقاضا تعیین شده و رشد و نوسان بسیاری داشته است. بر خلاف رشد سریع ارزش بیت کوین نسبت به زمان آغاز به کارش، میزان استفاده از بیت کوین در حد یک ارز ویژه که بازار محدودی دارد باقی مانده است.

در اوایل سال 2013 م (1392) مقدار کل بیت کوین های در گردش به 12 میلیون بیت کوین در گردش رسید. گرچه مقدار کل بیت کوین هایی که می توانند تولید شوند به صورت قراردادی در 21 میلیون بیت کوین محدود شده اند، اما پیش بینی شده که در سال 2014 (1393) به اندازه سقف قراردادی بیت کوین تولید شود. همچنین از آنجا که هر بیت کوین تا هشت رقم اعشار قابل تقسیم است، مقدار کل بیت کوین های قابل خرج کردن بیش از2 هزار تریلیون خواهد بود. در حال حاضر شماره حساب ساتوشی ناکوموتو صاحب بالاترین سهم از کل بیت کوین های منتشر شده است. وی در آغازین روزهای شروع به کار شبکه، تعداد زیادی بیت کوین را به اصطلاح «استخراج یا معدن کاری » کرده است. از 12 میلیون بیت کوین دنیا بیش از یک میلیون بیت کوین به وی تعلق دارد.( http://www.ictnews.ir)

بررسی نوسانات ارزش بیت کوین در یک بازه یک ساله بر حسب دلار نشان می دهد تاکنون 2 عامل اصلی توانسته اند اثرگذاری محسوسی بر بیت کوین داشته باشند. نخستین عامل که تاثیر کمتری هم داشته از جنس عوامل فناورانه بوده است. دومین عامل یا مداخله دولت ها و واکنش های قدرت های جهانی در قالب مقررات گذاری این حوزه، عامل مهم تری بر میزان اثرگذاری این پدیده و خط سیر تکاملی آن بوده است. همچنین انتظار می رود مقررات گذاری کشورها تاثیر گذاری محوری بر بیت کوین داشته باشد.

در هر صورت بیت کوین در طول پنج سال از آغاز وجودش آن قدر تاثیرگذار بوده است که مراکز سیاست پولی و دستگاه های اجرایی کشورها به مطالعه و مقررات گذاری پیرامون آن بپردازند. آینده بیت کوین منوط به تاثیر و تاثر عوامل پیرامونی آن است، اما چه بیت کوین موفق به تحقق آینده مطلوب ایجادکنندگانش شود و چه کاملا از هم فروبپاشد در برهه کنونی تاثیرپذیری نظام جهانی از جنبش های فناورانه شواهد تاریخی به خود گرفته است؛ بنابراین مراکز پژوهشی دنیا و کشورمان باید به طور مداوم تغییرات فناورانه این چنین را رصد کنند تا در صورت نیاز با تدوین مقررات و اقدامات سیاستی به موقع منافع کشورمان حفظ شود.

برخی از ویژگی های بیت کوین که حایز اهمیت بالایی هستند:

1.برنامه بیت کوین یک برنامه «متن باز » (اپن سورس) است که در جوزه علوم رایانه ای یک چالش ماهیتی به شمار می آید زیرا در مقابل برنامه «متن بسته » (کلوز سورس) است و پیشینه شرکت های تجاری آمریکا مشابه مایکروسافت و اپل نشان دهنده فقدان تمایل به گسترش فرهنگ برنامه های اپن سورس هستند .

2. بیت کوین امکان توزیع و استخراج بدون پشتوانه و همیشگی را فراهم کرده است.

«چارلی شرم» نایب رییس بنیاد بیت کوین می گوید: از دید من این است که می توان بدون نیاز به بانک، نهاد مالی یا دولت، بین 2 فرد معامله کرد. نکته جالب توجه دیگر این است که با استفاده از بیت کوین، تورم محدود می ماند و ارزش پول به طور مصنوعی بالا و پایین نمی رود. بنابر این دولت ها و مؤسسات مالی علیه این واحد پولی تازه خواهند ایستاد، چرا که بیت کوین ریشه قدرت چنین ساختارهایی را هدف قرار داده است و از طرفی ایجاد امکان فرار از مالیات در کشورهای دارای بحران مالی لطمه جدی به دولت ها خواهد زد.

3. فراهم شدن امکان پولشویی و فعالیت های جنایی با بیت کوین

این یکی از دلایلی است که اعتماد به بیت کوین را کاهش می دهد. به یقین از طریق طلا، الماس، اسکناس و حتی سیستم بانکی نیز امکان پولشویی و انجام فعالیت های جنایی وجود دارد کما اینکه شاهد آن هستیم. اما ایجاد شبکه ای با درآمد و گردش مالی گسترده که امکان خرید و فروش را فراهم می آورد، شرایط آسانتری برای پولشویی گسنرده ایجاد می نماید.

4.شبکه همتا به همتا بحران کپی رایت، بحران سانسور و امروز بحران مالی

بیت کوین همان تاثیری را می تواند بر اقتصاد بگذارد که اشتراک پوشه به روش همتا- به- همتا بر دنیای موسیقی و فیلم و ویکی لیکس در مورد اطلاعات محرمانه حکومت ها داشت؛ این بدین معناست که پول مجازی را همانند یک پوشه عادی می توان به اشتراک گذاشت و خرید و فروش کرد. (گزارش، روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ 1/05/90)

** بیت کوین چگونه کار می کند؟

بیت کوین را شاید بتوان یکی از نخستین پیاده سازی های طرحی تحت عنوان «پول رمزدار» دانست، طرحی که برای نخستین بار در سال 1998م (1377) مطرح گردید. بیت کوین با بهره گیری از یک شبکه همتا به همتا، نقل و انتقال وجوه بدون هیچ مدیریت مرکزی انجام می دهد.

نام کاربری ناکاموتو، اولین سری ۵۰تایی بیت کوین را در ژانویه ۲۰۰۹ ضرب کرد و تصورش این بود که بیت کوین، یک مفهوم اینترنتی یا چیزی مثل اصطلاحات و ایده های اینترنتی خواهد بود. از همان ابتدا، کششی بی سابقه برای این واحد پول مجازی به وجود آمد. از اینرو شناخت کارکرد این پدیده نو در جهان مجازی به تصمیم گیران این اجازه را می دهد تا تصمیم گیری درستی و معقولی در قبال آن داشته باشند.

اولین مرحله ای که جهت ورود به شبکه بیت کوین نیاز است، یک «کیف پول » خواهد بود. این عمل را می توان از طریق یک نرم افزار ویژه همانند «MultiBit» یا «Bitcoin Wallet» انجام داد. یک کیف پول بیت کوینی در شبکه بیت کوین معادل یک کیف پول فیزیکی می باشد و به شما اجازه می دهد تا با دنیا در تعامل باشید. در حقیقت این کیف پول به شما مالکیت آدرس بیت کوینی را می دهد و شامل کلید شخصی شماست که به شما اجازه می دهد تا بیت کوین های موجود در آدرس بیت کوینی شما را در زنجیره بلوکی خرج کنید. هر کیف بیت کوینی می تواند به شما جمع کل بیت کوین های موجود در همه آدرس های بیت کوین را نشان دهد و به شما اجازه می دهد تا مقادیر خاصی را به اشخاص خاص پرداخت کنید.

مرحله دوم به اصطلاح ایجاد بلوک یا «زنجیره بلوکی » خوانده می شود. یک بلوک در حقیقت، رکوردی(الگوریتمی) در زنجیره بلوکی است که به طور معمول با عدد 1 شروع می شود.به طور مثال: 1GGEi5CfZitG3XFMNwXt3jeAckEYd7QsPv

زنجیره بلوکی نیز یک سند عمومی ثبت تراکنش های بیت کوینی برای حفظ ترتیب زمانی است. زنجیره بلوکی بین همه کاربران بیت کوین به اشتراک گذاشته شده است و برای بررسی مقادیر آدرس های بیت کوین و جلوگبری از پرداخت دوگانه می باشد.

پردازش یا استخراج یا به اصطلاح خود بیت کوینی ها «ماینینگ » یک نظام توزیع شده توافقی است که برای تایید تراکنش های منتظر با قرار دادن آن ها در زنجیره بلوکی مورد استفاده قرار می گیرد. این موضوع ترتیب زمانی در یک زنجیره بلوکی را اجرا می کند، به صورت بی طرفانه از شبکه محافظت می کند و اجازه می دهد تا رایانه های مختلف در چگونگی سیستم به توافق برسند. برای تایید تراکنش ها باید در یک بلوک دسته بندی شوند که متناسب با قوانین بسیار سختگیرانه رمزنگاری است که توسط شبکه تایید خواهد شد. این قوانین از اصلاح بلوک های قبلی جلوگیری می کند چرا که انجام این عمل باعث باطل کردن بلوک های بعدی می شود. همچنین ماینینگ شبیه به این است که یک بخت آزمایی رقابتی ایجاد می کند که به سادگی با اضافه کردن بلوک های متوالی جدید در زنجیره بلوک از هر شخصی سازی جلوگیری می کند. از این طریق، هیچ فردی نمی تواند هر آنچه به زنجیره بلوک وارد شده یا قسمت هایی که در زنجیره بلوک جا به جا شده است را کنترل کند تا پول های خرج شده خود را بازگشت دهد. (Elwell& Murphy, 2014: 2-5)

** هم سنجی نظام تراکنش سنتی و بیت کوینی

نظام تراکنش های مالی سنتی برای انجام تراکنش ها به بانک نیاز دارد. نمودار زیر نمایی از روند یک تراکنش ساده که هر 2 طرف تراکنش، در همان بانک حساب دارند را نشان می دهد.

در نظام مالی سنتی، بانک ها کنترل همه تراکنش ها را با تغییر اطلاعات به اصطلاح «دفتر کل » در اختیار دارند. اما در نظام بیت کوین، اختیار دفتر کل در دست یک بانک مرکزی نیست. به همین دلیل، برخی مراجع از بیت کوین با عبارت «ارز رمزپایه» یاد می کنند زیرا برای ارزشیابی تراکنش ها و نظارت بر تولید بیت کوین های جدید از اصول رمزنگاری (ارتباطاتی که از دید طرف های سوم شخص به دور است) استفاده شده است. هر بیت کوین و هر کاربر بیت کوین به وسیله یک هویت یکتا، رمزنگاری شده اند و همه تراکنش ها در دفتر کل عمومی ثبت شده اند که برای همه رایانه های شبکه قابل مشاهده است، اما هیچ اطلاعات شخصی را در مورد طرف های درگیر افشا نمی کند، دفتر کل عمومی تایید می کند که انتقال دهنده اولیه بیت کوین، مالک حقیقی بیت کوین خرج شده بوده و در نتیجه تراکنش تایید شده و پذیرنده بیت کوین مالک جدید بیت کوین است.

دفتر کل عمومی ویژگی اصلی بیت کوین است زیرا مساله دوباره خرج کردن پول(خرج کردن پولی که مالک آن نیستیم) و نیاز به وجود یک واسط سوم شخص (مانند بانک یا شرگت کارت اعتباری) برای تایید درستی تراکنش الکترونیکی بین خریدار و فروشنده را به طور همزمان حل کرده است.( http://www.donya-e-eqtesad.com) همچنین، در یک نظام مالی سنتی، پول توسط یک بانک مرکزی تولید می شود.

اما شبکه بیت کوین بانک مرکزی ندارد. بنابراین، سیستم یک مکانیزم جایگزین برای تزریق پول در گردش نیاز دارد. طراح بیت کوین این مشکل را با یک روش هوشمندانه حل کرد. هزاران رایانه که در سرتاسر اینترنت پراکنده اند با هم کار می کننند تا تراکنش های بیت کوین را پردازش کنند. این کامپیوتر ها «استخراج کننده » نامیده می شوند و فرایند پردازش تراکنش های بیت کوین، «استخراج» نامیده می شود. این نامگذاری به این خاطر است که به طور میانگین هر ۱۰ دقیقه یکی از استخراج کننده ها یک رقابت محاسباتی را برنده شده و جایزه می گیرند. درحال حاضر این جایزه ۲۵ بیت کوین است که ارزشی حدود ۲۰ هزار دلار دارد. این جوایز انگیزه کافی برای افراد بیشتری فراهم می کند تا به فرایند پردازش تراکنش های بیت کوین بپیوندند و به این واحد پولی کمک کنند تا غیر متمرکز بماند. ( http://www.dw.de)

این جایزه با یک نرخ مشخص کاهش می یابد به این صورت که هر چهار سال جایزه نصف می شود. از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲م (1388- 1391) این جایزه ۵۰ بیت کوین بود، اکنون این جایزه ۲۵ بیت کوین است و از پایان سال ۲۰۱۶م (1395) به 5/12 بیت کوین کاهش می یابد و این کاهش همینطور ادامه می یابد. با یک محاسبه ساده ریاضی مشخص می شود که هرگز مجموع کل بیت کوین های شبکه به بیش از ۲۱ میلیون بیت کوین نمی رسد. الان در حدود ۱۲ میلیون بیت کوین در گردش وجود دارد بنابر این مجموع کل بیت کوین ها هرگز به بیش از ۲ برابر مقدار کنونی نخواهد رسید.( http://fa.wikipedia.org/wiki)

** چالش ها، تهدیدها و فرصت های پول مجازی

چالش های فنی: مشکلات فنی زیادی سر راه بیت کوین قرار دارد که با گسترش کاربران و افزایش اطلاعات در گردش گسترده تر می شود. یکی از مشکلات بیت کوین، پیچیدگی های فنی این پروژه است که راه را برای وقوع بحران های غیرقابل پیش بینی باز می کند. پیشینه بیت کوین نشان می دهد که این طرح د2 بار در سال 2010 و 2013 دچار مشکل فنی و باعث کاهش فوری و شدید ارزش بیت کوین شد.

چالش های قانونی: طبق نظر بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات رواج استفاده از بیت کوین می تواند کشف جرایمی مانند دزدی هویت را بسیار سخت تر می نماید، چون تراکنش ها توسط سرور منتشر کننده قابل ردیابی نیستند، اما در عین حال جرایمی دیگر مثل فرار از مقررات حاکم بر جریان بین المللی سرمایه ساده تر خواهد بود.

کمیته «امنیت داخلی و امور حاکمیتی » سنای امریکا در مطالعه ای در فوریه 2014(بهمن1392)، به بررسی وضعیت معامله های بیت کوین و قوانین مربوط به آن در بیش از 40 کشور پرداخته است. از بین کشورهای مورد بررسی، تنها چند کشور از جمله چین و برزیل مقررات مشخصی در مورد استفاده از بیت کوین دارند و سایر کشورها یا معاملات بیت کوین را غیرقانونی اعلام و یا مسکوت گذاشته اند.

چالش های امنیتی: همانگونه که ذکر شد پول های مجازی ماهیت فیزیکی نداشته و روی رایانه شخصی ذخیره می شوند؛ لذا این امکان وجود دارد که با دزدیده شدن کامپیوتر یا هارد دیسک، بیت کوین ها از دست برود و یا توسط هکرها دزدیده شود و از این جهت امنیت پایینی دارد.

تهدیدهای اقتصادی: بیت کوین برخلاف سایر وجوه رایج توسط یک نهاد مشخص ایجاد و نظارت نمی شود به عبارت دیگر؛ بدون وجود مقام پولی عمل می کند و بسط آن توسط الگوریتم های هوشمندانه کنترل می شود.

فقدان تمرکز بیت کوین و وابستگی آن به شبکه غیرمتمرکز امکان نظارت و کنترل روی آنرا بسیار دشوار می کند و قابلیت اطمینان این پول را برای کسانی که می خواهند از آن استفاده کنند به شدت کاهش می دهد و از این نظر بیت کوین و سایر پول های مجازی به عنوان یک شیوه پرداخت به طور عمده به منظور تبادلات مالی و معاملات غیرقانونی و مجرمانه نظیر مواد مخدر و قاچاق و فرار از پرداخت مالیات و پولشویی مورد استفاده قرار می گیرد.

از سوی دیگر؛ ویژگی های ذکر شده پول مجازی و به ویژه قابلیت فقدان امکان نظارت، کنترل و رهگیری از یک جنبه دیگر می تواند تسلط کشورهای حاکم بر نظام های پرداخت بین المللی را که بعضا سو استفاده از قدرت مسلط را به دنبال دارد، تضعیف نماید.( http://www.irna.ir)

** پول مجازی و تجارب جهانی

هنگامی که در سال 2009 م بیت کوین یا اولین ارز دیجیتالی رمزپایه به صورت عملیاتی آغاز به کار کرد. رشد سریع استفاده از بیت کوین موجب شد طی کمتر از 2 سال، سیاست گذاری بیت کوین در مرکز توجه سیاست گذاران کشورهای مختلف قرار بگیرد.در این قالب سه کشور آمریکا، چین و آلمان به دلیل گسترش روزافزون این پدیده تازه، توجه ویژه ای به آن داشتند که به نظر می رسد بررسی رویکرد قانونگذاران و دولتمردان این سه کشور به آن می تواند ما را در نوع و چگونگی تصمیم گیری نسبت به پول مجازی یاری رساند.

1- سیاست های آمریکا

به دلیل اهمیت ابزارهای مالی تازه مانند بیت کوین، کنگره و سنای آمریکا در جلسه های گفت و شنود(استماع)، در جریان چیستی بیت کوین قرار گرفتند. در این جلسه ها، بیت کوین به مانند ماهیت فضای مجازی(اینترنت) مورد تفسیر قرار گرفت و همان طور که اینترنت فرصت ها و تهدیداتی داشت که بعدها مشخص شد فرصت های آن بر تهدیدهایش می چربد، فرصت های بیت کوین برای آمریکا از تهدیدهای آن بیشتر است.

در مجموع همه مراجع دولتی آمریکا در این جلسات نگرانی خود را از استفاده های غیرقانونی از ارزهای دیجیتالی اعلام کردند، اما همچنین بر این نکته تاکید کردند که ارزهای دیجیتالی استفاده های مشروعی دارد که باید با مقررات گذاری مناسب آنها را تقویت کرد؛ چراکه در آمریکا باتوجه به قوانین موجود نیاز به تصویب قانون جدید نیست، اما مقررات گذاری حوزه ضروری است.

در این مسیر، شبکه جرایم مالی وزارت خزانه داری آمریکا و وزارت دادگستری این کشور، بیانیه هایی رسمی در ارتباط با مقررات گذاری ارزهای مجازی همچون بیت کوین منتشر کردند. شبکه جرایم مالی آمریکا به عنوان اولین اولویت، ابتدا در سال 2011 به مقررات گذاری کار مبادله بیت کوین اقدام کرد.

شبکه جرایم مالی آمریکا در قانون 18 مارس 2013 (فروردین1392) خود، ارز یا ارز واقعی را این گونه تعریف کرد: «سکه و اسکناس منتشر شده توسط ایالات متحده آمریکا با کشورهای دیگر که به عنوان پول رایج تعیین شده و در کشور صادرکننده اش به طور معمول به عنوان واسط مبادلات در جریان است و پذیرفته می شود.»

در مقابل ارز مجازی «یک واسط مبادلات است که در برخی محیط ها به عنوان ارز عمل می کند، اما همه مشخصات ارز واقعی را ندارد و در هیچ حکمی در جایگاه پول قانونی قرار نخواهد گرفت.» بنابراین با اشاره به این تعریف مشخص می شود که در سیاست گذاری آمریکا، بیت کوین و ابزارهای مالی مشابه به مانند ارز واقعی تعریف نمی شوند، بلکه عنوان تازه «پول مجازی» برای اطلاق به آن در نظر گرفته شده است. البته نوعی از پول مجازی که این مرکز به مقررات گذاری آن پرداخت، پول هایی هستند که قابل مبادله با پول های واقعی باشند یا به عنوان جایگزین این پول ها عمل می کنند.

در سلسله مقررات گذاری های بعدی، شبکه جرایم مالی و دیگر نهادها مانند «دیوان محاسبات آمریکا » جوانب مختلف بیت کوین از نظر مالیات بر درآمد، قوانین ناظر بر تولیدکنندگان و مبادله کنندگان بیت کوین با دیگر ارزها به طور کامل روشن کردند. «مرکز درآمدهای داخلی آمریکا » بیت کوین را یک مایملک و دارایی و قوانین و مقررات مربوط به دارایی را در مورد آن جاری می داند. در نتیجه، در آمریکا استفاده از بیت کوین برای مقاصد قانونی مانند خرید و فروش و مبادله آن با دلار آمریکا برای کاربران آزاد است، اما بر تولیدکنندگان، مبادله کنندگان و کسب وکارهای مرتبط با بیت کوین قوانین بسیار دقیقی اعمال می شود. http://www.iranneeds.com

به نظر می رسد پیش بینی جاری صاحب نظران آمریکایی این است که دلار آمریکا از قدرت کافی برای مبارزه با جایگزین شدن به وسیله ارزهای دیجیتالی برخوردار است و اگر قرار بر جایگزین شدن دلار آمریکا با یک ارز جدید باشد، این جایگزینی یک فرایند بلندمدت خواهد بود.

2- سیاست های چین

مطالعه سیاست گذاری چین در مورد پدیده بیت کوین نشان می دهد این کشور از سال 2007م (1386) با انتشار هشدار پیرامون استفاده غیرقانونی از ارزهای مجازی و از سال 2009 با مقررات گذاری و محدودسازی استفاده از ارزهای مجازی در فضاهای مجازی پیش از دیگر کشورهای جهان به مقررات گذاری ارزهای مجازی اقدام کرده بود. البته این پیشتازی چینی ها به قیمت ناپختگی مقررات این کشور در مواجهه با ظهور ابزارهای مالی جدید که بیت کوین هم یکی از آنهاست، تمام شد. بنابراین در این بخش، نخست سیاست گذاری چین درمورد ارزهای مجازی ذکر می شود و سپس با ذکر شواهد، ضعف قانون گذار چینی برای درس گرفتن از آن در تعریف درست بیت کوین، نشان داده می شود.(Report, 2014: 7)

در سال 2007 چین به رواج ارزهای تولید شده در فضای بازی های رایانه ای اینترنتی در دنیای واقعی با انتشار نامه هشدار واکنش نشان داد، در این هنگام سیاست گذاری گونه های جدید پول الکترونیکی در این کشور آغاز شده بود. به طور کلی تا پیش از اختراع بیت کوین، چهار نوع ارز مجازی در جهان منتشر شده بودند. ارزهای نوع اول تنها برای خرید کالاها و خدمات مجازی کاربرد دارند. در این گونه از نظام پول مجازی، پول مجازی در چارچوب عملکرد مجازی اعضای جامعه مجازی به آنها داده می شود و پول های مجازی برای مصرف کالاها و خدمات مجازی که توسط همان جامعه مجازی عرضه شده استفاده خواهند شد. این کالاهای مجازی می توانند مواردی با ارزش همچون کتاب الکترونیکی تا سایر اقلام مجازی تفریحی را دربر بگیرند.

پول های مجازی نوع دوم بسط یافته نظام های نوع اول هستند که به کاربر اجازه می دهند کالاهای دنیای واقعی را نیز خریداری کنند. در این نوع از پول مجازی، ایجاد واسطی برای خرید کالاها و خدمات دنیای واقعی ضرورت می یابد و این نوع پول نشانگر مشارکت پول مجازی در دنیای واقعی نیز است.

به دلیل اینکه پول نوع سوم از طریق پول های دنیای واقعی قابل خریداری است، این نوع پول مجازی بسط یافته پول مجازی نوع دوم است. پول مجازی نوع چهارم نه تنها با پول دنیای واقعی قابل خریداری است، بلکه قابل تبدیل به پول دنیای واقعی نیز می شود. مدیریت تولید و تبادل ارزهای مجازی با اداره کنندگان فضاهای مجازی است.

به بیان دیگر، در سال 2007، گسترش ارزهای مجازی در کشور چین از لحاظ حجم در گردش و نحوه ایجادشان، احتمال خطر تضعیف جایگاه یوان (واحد پول کشور چین) و نابسامانی اقتصادی در این کشور را مطرح کرد؛ بنابراین در سال 2007 مراجع ذی ربط هشدارهایی در مورد استفاده غیرمتعارف از پول مجازی منتشر کردند. پیرو این هشدارها، وزارت فرهنگ و وزارت تجارت چین در سال 2009 به طور مشترک با انتشار بیانه ای به مقررات گذاری این حوزه پرداختند.

در این قانون گذاری ، چینی ها پول مجازی را به لحاظ حقوقی به این صورت تعریف کردند: «پول مجازی یکی از انواع ابزارهای مبادله ای مجازی است که توسط سازمان های گرداننده بازی های رایانه ای اینترنتی منتشر می شود، مستقیم یا غیرمستقیم توسط کاربر بازی به ازای یک نرخ مشخص با پول های قانونی معاوضه و خارج از برنامه های بازی ذخیره می شود، در رایانه های خادم یا سرورهایی که توسط شرکت گرداننده بازی تهیه شده اند و در فرمت ثبت الکترونیکی ذخیره شده و با واحدهای عددی خاصی بازنمایی می شوند. پول مجازی به ازای میزان و زمانی معین برای مبادله با خدمات بازی که توسط سازمان منتشرکننده اش عرضه شده، استفاده می شود. پول مجازی به اشکال مختلفی بازنمایی می شود. به طور نمونه، کارت های بازی پیش پرداخت و مقادیر پیش پرداخت؛ اما دارایی هایی که از بازی کردن بازی های «برخط » (آنلاین) به دست می آیند، شامل این تعریف نمی شود. .(Report, 2014: 8)

تاکید مقررات منتشر شده از طرف مراجع سیاست گذار چینی بر نقش منتشرکننده و اداره کننده مرکزی در پول های مجازی موجب شد که در مواجهه با پدیده بیت کوین هشدار های سال 2009 کفایت نکند، زیرا بیت کوین یک منتشرکننده و اداره کننده یکتا ندارد؛ به این ترتیب خلا قانونی به وجود آمده موجب شد تا نظام حقوقی چین دچار نوعی سردرگمی در مواجهه با بیت کوین شود.

به واسطه این خلا قانونی، در آغاز، چین رویکرد بسیار مثبتی به بیت کوین داشت، به نحوی که کارآفرینان برخط این کشور و بسیاری از خرده فروشان اینترنتی کالاها و خدمات خود را به ازای بیت کوین مبادله می کردند. شهروندان می توانستند به راحتی از طریق مراکز مبادله پول خود را به بیت کوین تبدیل کنند، اما در پنجم دسامبر 2013 (آذر1392) برای حفظ حقوق و منافع عموم، برای حفاظت از جایگاه قانونی یوان و به منظور ممانعت از مخاطرات پولشویی و حفاظت از ثبات مالی، بانک خلق چین، وزارت صنعت و فناوری اطلاعات، کمیسیون تنظیم مقررات بانکداری چین، کمیسیون تنظیم مقررات سهام چین و کمیسیون تنظیم مقررات بیمه چین به صورت مشترک اخطاریه ممانعت از مخاطرات بیت کوین را منتشر کردند. در این اخطاریه کسب و کارها و مردم عادی از استفاده از بیت کوین به مثابه پول و ارز منع شدند، اما خرید و فروش بیت کوین به عنوان کالای مجازی پرمخاطره برای مردم عادی مجاز باقی ماندند. در مفاد پیوست فرهنگی این بیانیه، آگاهی بخشی به مردم از چیستی پول مجازی و دلایل صدور این حکم به بانک ها و مراجع قانون گذاری تکلیف شد.( https://vip.btcchina.com)

3- سیاست های آلمان

آلمان از جمله کشورهایی است که موضع گیری و سیاست گذاری هایش درمورد بیت کوین تاثیر جدی بر سیاست های اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای اروپایی گذاشته است. در دسامبر 2011 (آذر1390)، مرجع قانون گذار آلمانی، در گزارشی به اعلام موضع در مورد بیت کوین پرداخت. در این اعلام موضع با استناد به «قانون نظارت بر خدمات پرداخت آلمان »، بیت کوین با استناد به ویژگی هایش به مانند پول الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفت.اما با بررسی آن «بافین » به همان نتیجه ای رسید که بانک مرکزی اتحادیه اروپا در سال 2012 به آن رسیده بود؛ یعنی بیت کوین یک پول الکترونیکی نیست. سپس بافین بیت کوین را «واحد ارزش » تعریف کرد. عبارت «واحد محاسبه » یک عبارت تخصصی است که در قوانین مالی، دارای جایگاه مهمی است، اما واحد ارزش هیچ گونه معنای حقوقی ندارد.

گرچه تعریف نخستین بیت کوین از سوی بافین، آلمان را در زمره اولین کشورهایی قرار می داد که به مقررات گذاری بیت کوین پرداخته بود، اما یکی از نمایندگان قوه مقننه آلمان، مقررات گذاری نخستین را کافی ندانست و با استفسار از قوه مجریه این کشور خواستار تعیین تکلیف بیت کوین از سوی وزارت دارایی آلمان شد. نماینده پارلمان آلمان در این استفساریه برای وزارت دارایی 2 پرسش مطرح کرد؛ پرسش نخست، در مورد مالیات پذیری و چگونگی محاسبه میزان مالیاتی که بر بیت کوین تعلق می گیرد و پرسش دوم در مورد تعریف بیت کوین و مالیات پذیری مبادلات آن بود. معاونت پارلمانی وزارت دارایی آلمان در پاسخ به سوال نخست، تراکنش بیت کوین را مالیات پذیر دانست و نحوه محاسبه مالیات بیت کوین ها را سالیانه اعلام کرد.

معاونت پارلمانی وزارت دارایی آلمان، در پاسخ به پرسش دوم اعلام کرد: «بیت کوین نه پول الکترونیکی است و نه واحد پرداخت قانونی و در نتیجه به عنوان ارز یا انواع ارز رده بندی نمی شوند. بیت کوین در چارچوب ماده یکم بند 11 شماره هفت قانون اعتبار، تنها تحت مفهوم واحد پرداخت و واحد ارزش قلمداد می شوند و به این عنوان با ارز قابل مقایسه اند، اما غیر ارز هستند؛ زیرا از لحاظ قانونی وسیله پرداخت محسوب نمی شوند؛ مانند سایر پول های خصوصی یا مکمل ارزها که به علت خصوصی بودن توافق های پرداخت می توانند در حلقه های معاملاتی چندجانبه مورد استفاده قرار بگیرند، پدیده هایی مانند بیت کوین پدیده ای با نقش و کارکرد وسیله پرداخت در معاملات چرخه ای هستند.( http://www.bafin.de)

** بیت کوین در ایران

فناوری بیت کوین در جهان اگرچه در حدود 5 سال پیش در شبکه اینترنت به وجود آمد؛ اما در سال گذشته میلادی رشد قیمت بیت کوین بسیار شگفت انگیز بود. طی سال 2013 قیمت واحد بیت کوین6 هزار درصد افزایش یافت و به همین دلیل، کارآفرین ها، سرمایه گذاران دیگر فعالان حوزه های پول به سمت بازار این پول دیجیتال توجه گسترده ای نشان دادند.

در ایران مشخص نیست که از چه سالی و چگونه توجه به بیت کوین جلب شد اما در میان تارنما هایی که تاکنون برای تولید و خرید و فروش آن ایجاد شده، به نطر می رسد که نخستین تارنما «ایران بیت کش» نخستین مرکز خرید و فروش بیت کوین در ایران است که در سال 1390(2011) طراحی شده است. این تارنما که با عنوان «Iranbitcash.com» فعالیت می کند در معرفی بیت کوین آن را پول آینده می نامد و بخش های مختلف تارنما، چگونگی تولید و خرید و فروش آن را نشان می دهد.

(http://exchanging.ir)

تارنماهای دیگر نیز به منظور آموزش و بکارگیری بیت کوین ایجاد شده اند:

• http://www.Exchanging.ir

• http://www.Ircharge.org

• http://www.Poolfa.net

• http://www.Coinava.com

** رویکرد اقتصادی به بیت کوین

امروز،گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و افراد همواره و در هر مکانی در دسترس قرار داشته و دانش مورد نیاز انجام کارها از طریق آزمودگی کار با ابزارها به راحتی در اختیار گرفته، و نیازشان را رفع می کنند.همچنین با ظهور شبکه های اجتماعی، شبکه های نقطه به نقطه (P2P)، گسترش ارتباطات بی سیم و پهنای باند وسیع، مفهوم «وب2 »، پردازش شبکه ای، ارایه خدمات نرم افزاری به جای فروش آن و مجازی سازی، دگرگونی های زیادی را در سازوکارهای بازار بانکی و مالی به جای گذاشته است.

در اقتصاد دانش محور عصر ارتباطات و فضای مجازی، مفهوم محدودیت پذیر عصر صنعتی، از زمان و مکان تغییر کرده و دانش نقشی محوری را برعهده دارد. زمان رخ دادها در بازار و خارج آن تغییر کرده است و دیگر استانداردهای دوران صنعتی کارآمد نیست. زمان تغییرات بسیار کوتاه است و انتظار ثبات دور از دسترس، گذر کوتاه زمان، تغییرات گسترده ای را به دنبال دارد. کسب و کار دیگر شامل مفاهیمی چون توقف شبانه و تعطیلات نیست و باید تداوم ان را در تمام ساعت ها انتظار داشت.

امروز مکان معنا و محدودیت گذشته خود را از دست داده است. علاوه بر آنکه با وجود فناوری های نوین، بعد مکان دیگر محدودیت قبلی را ندارد، باید دانست که مکان های آفریننش ارزش افزوده و ثروت نیز تغییر کرده اند. دیگر بعد مکان محدود کننده الزامی منابع در دسترس نیست و فناوری و دانش به راحتی بین مکان های زیادی در حال جا به جا شدن هستند.

مفهوم سرمایه با دانش محور شدن سرمایه ها و لمس ناپذیر شدن آنها، در حال تغییر است. بازار و ساختار اطلاعاتی آن، یعنی نظام قیمت ها، به سمت ویژه سازی و دور شدن از فضای استانداردسازی و یکسان سازی حرکت کرده است. فناوری، امکان مدیریت پول را فراهم آورده و «فرا پول » به شدت در حال گسترش است و بشر رویکردی دوباره به داد و ستد پایاپای را تجربه می کند.( http://www.alzahra.ac.ir)

در چنین جهانی موضوع انتقال ثروت و پول، حفظ امنیت و سرعت آن از موضوع های پایه ای به شمار می آید. بیت کوین یا پول مجازی از جمله فرا پول ها در عصر تازه محسوب می شود که در حال ایجاد تحول در نظام اقتصاد بین المللی است. اما پرسش اینجاست که بیت کوین چه تاثیری می تواند بر اقتصاد بین المللی داشته باشد و دیدگاه اقتصاددانان در این زمینه چیست؟

اقتصاددانان در مورد بقا و دوام بیت کوین چندان خوشبین نیستند و رشد سریع آن را نیز به حساب هیجان غیرعقلایی کاربران تازه ای گذاشته اند که به سراغ بیت کوین آمده اند. در این زمینه، »بری آیچنگرین» اقتصاددان در دانشگاه برکلی، در مقاله اش در واشنگتن پست می نویسد: «وقتی بتوانیم یک واحد پولی الکترونیک خصوصی داشته باشیم، معنی اش این است که می توانیم واحدهای پولی متعددی از این نوع را داشته باشیم و به این ترتیب هیچ تضمینی وجود ندارد که دیگران همان واحد پولی را که شما استفاده می کنید، بپذیرند».

«تایلور کوئن» از دانشگاه جورج میسون نیز رشد سریع بیت کوین را به عنوان «نشانه ای از وابستگی بیت کوین به انتظارها و به این ترتیب نشانه ای از طبیعت حبابی آن» می داند. اما بیت کوین برای مدافعانش کم از یک پدیده انقلابی نیست: بیت کوین همان تاثیری را بر اقتصاد جهانی دارد که اشتراک فایل به روش همتا- به- همتا بر دنیای موسیقی و فیلم و ویکی لیکس در مورد اطلاعات محرمانه حکومت ها داشت.

در هر صورت حامیان بیت کوین معتقدند ساختار غیرمتمرکز این واحد پولی باعث می شود تعقیب آن برای دولت ها و مراجع قانونی به طور تقریبی غیرممکن باشد.

** نظرهای دیگر صاحب نظران اقتصادی در باره پول مجازی

«پل کروگمن» اقتصاددان برجسته نوکینزی و برنده جایزه نوبل اقتصاد، در اظهار نظری درباره بیت کوین در سال 2011 می گوید: هر چند بیت کوین نوسان های شدیدی را پشت سر گذاشته اما به طور کلی به شدت افزایش ارزش داشته است. پس خرید آن حداقل تاکنون سرمایه گذاری خوبی به حساب می آید. اما آیا این موضوع حاکی از موفقیت آزمایش این طرح است؟ البته چیزی که ما از یک نظام پولی می خواهیم این نیست که افرادی که آن را ذخیره می کنند، ثروتمند سازد. ما از نظام پولی انتظار داریم که مبادله ها را سهولت بخشیده و کل اقتصاد را ثروتمند کند و این به هیچ وجه چیزی نیست که در بیت کوین در حال اتفاق است.

به سادگی می توان به این موضوع پی برد که این قابلیت بیت کوین که مالکیت پول را پنهان نگاه می دارد، می تواند به شدت روال دریافت مالیات و تامین مالی دولت ها را دچار مشکل ساخته و برای تامین منافع عده ای سرمایه دار که تمایلی به پرداخت مالیات ندارند، ارکان ثبات، امنیت و پیشرفت را با چالش مواجه سازد.

از طرف دیگر برخلاف ادعایی که بسیار روی آن تبلیغ می شود، بیت کوین نمی تواند مشکل ایجاد نقدینگی بدون پشتوانه را حل کند. بسیاری از کسانی که آشنایی بیشتری با اقتصاد دارند می دانند که خلق اعتباری که به واسطه وام های بانک ها در جامعه ایجاد می شود، قدرتی چندین برابر پایه پولی اولیه ایجاد شده توسط دولت دارد و دولت ها می توانند با کنترل نظام های بانکی به وسیله اهرم های خاصی که دراختیار دارند، میزان افزایش یا کاهش نقدینگی اقتصاد را بدون هیچ تغییری در پایه پولی اعمال کنند. ( http://www.egiran.ir/index.php)

به زبان ساده 21 میلیون بیت کوین در حال گردش به هیچ وجه به معنای ثبات حجم پول نیست و کنترل دولت ها بر بانک ها میزان پول در جامعه را مشخص می کند. چه این پول بیت کوین باشد، چه دلار و یا چه میزان آن ثابت باشد، چه متغیر.

در ایران نیز از زمان پیدایی تارنماهای مرتبط با موضوع بیت کوین و ترویج خرید و فروش آن از سوی این تارنماها، موضوع تاثیرگذاری آن بر اقتصاد ایران و لزوم پیگیری یک سیاست مشخص اقتصادی احساس شد. از این رو نهادهای بسیاری از مجلس شورای اسلامی گرفته تا وزارت های مختلف مسوول بررسی ابعاد و پیامدهای آن شدند که حوزه اقتصادی از جمله مهمترین حوزه ها محسوب می گردد.

در این زمینه، «سعید مهدیون» معاون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی اظهار می دارد: مقررات پول فیزیکی بر بیت کوین رایج نیست؛ به راحتی در فضای مجازی دست به دست می شود و تمام نظام های مالی دنیا را دور می زند و به این ترتیب به یک دغدغه برای اقتصاد دنیا تبدیل شده است. وی گفت: این سرمایه مجازی هر روز افزایش می یابد و بخواهیم یا نخواهیم دنیا به سمت آن حرکت خواهد کرد. بنابراین باید با تدوین مقررات لازم، از آثار منفی این پدیده در جامعه بکاهیم و از مزایای آن بهره ببریم.

معاون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی تصریح کرد: در این رابطه دستگاه های متعدی از جمله وزارت اقتصاد و بانک مرکزی درگیر هستند که باید نقش و مسوولیت آنها مورد بررسی قرار گیرد. (http://www.alef.ir)

تجارب بسیاری از کشورها در زمینه نوع و چگونگی برخورد با این پدیده نوظهور نشان می دهد که بسیاری از کشورهای قدرتمند جهان در حوزه پولی و اقتصاد مالی، پول مجازی را به عنوان یک ارز در گردش با پشتوانه نپدیرفته اند و تجارب آنها در این زمینه بیانگر آن است که کشورهایی نظیر، آمریکا، چین و آلمان بعنوان سه اقتصاد برتر دنیا این پدیده تازه را بعنوان یک کالای تازه پذیرفته اند و اجازه داده اند با تشکیل یک بازار پرقدرت در حاشیه (بورس) به فعالیت خود ادامه دهد. البته قوانین این کشورها درباره ورود پول مجازی به حوزه حاکمیتی خود یعنی «پول با پشتوانه» به طور کامل روشن است، چرا که با ورود این ارز بدون پشتوانه بعنوان یک ارز تبادلی به حوزه پول با پشتوانه انتظار واکنش شدید از نهادهای مالی و امنیتی این کشورها می رود.

** رویکرد حقوقی به بیت کوین

با افزایش قیمت یک واحد پول مجازی یا «بیت کوین» در آبان 1392 به 600 دلار، آمریکا نخستین کشوری بود که به این پدیده نوظهور واکنش نشان داد. سنای آمریکا در این تاریخ، چالش ها و فرصت های پول مجازی را مورد بررسی قرار داد. همچنین سنای آمریکا 2 رژیم حقوقی را برای کنترل و نظارت بر فعالیت های بیت کوین مورد تاکید قرار داد:

نخستین رژیم حقوقی که در آمریکا برای نظارت و کنترل بیت کوین وضع شد، «قانون انتقال پول الکترونیکی » است. در تعریف سنتی، انتقال پول یک وضعیت است، وضعیتی که شخص «الف» وجه را از فرد «ب» دریافت می کند و آن وجه را یا در زمانی دیگر و یا در مکانی دیگر، به فرد ج منتقل می کند. در این بخش انتقال پول در سطح تمام کشور آمریکا از طریق «شبکه اجرا جرایم مالی » یا (فین سن)، وزارت خزانه داری اجرا می گردد که وظیفه آن نظارت بر اجرای قوانین فدرال در زمینه کسب و کارهای مربوط به خدمات مالی در آمریکا است.

فین سن در اسفند 1392 (مارس 2013) بیانیه ای را در مورد فعالیت بیت کوین منتشر کرد که در آن بیان شده بود این شبکه تفاوتی میان «انتقال واحد پول دولتی» و یا انتقال بیت کوین، که در بیانیه «پول مجازی غیر متمرکز قابل تبدیل» آورده شده، قایل نیست.

بدین ترتیب، کسب و کارهایی که به نحوی با انتقال، فروش و یا تبدیل بیت کوین سر و کار داشتند، حالا به عنوان کسب و کارهای خدماتی پولی و یا به طور دقیق تر کسب و کارهای«انتقال پول» شناخته می شوند. این نوع کسب و کارها باید در سامانه «فین سن» به ثبت برسند و نیز با قوانین و الزامات و گزارش دادن آن ها را رعایت کنند. از دید دولت آمریکا، کلیه کسب و کارهایی که در این زمینه فعالیت می کردند و هنوز به ثبت نرسیده اند و قصد ثبت نیز ندارند، شرکت های خاطی محسوب می شوند. (http://www.coindesk.com)

همچنین از نظر قواعد حقوقی آمریکا، شرکت هایی که بیت کوین در آن خرید و فروش می شود و یا این پول مجازی ارایه می شود، ملزم به رعایت «قانون رازداری بانکی » هستند. مطبق این قانون، انتقال دهنده های پول باید «قوانین ضد پول شویی آمریکا » و نیز «قوانین شناخت مشتری » را به اجرا بگذارند. به این ترتیب این نوع شرکت ها باید پیش از شروع هر گونه نقل و انتقال وجهی، اطلاعات شناسایی شخصی را از مشتریان خود دریافت کنند. ( http://rc.majlis.ir/fa/law)

اگرچه در جمهوری اسلامی ایران تاکنون به دلیل فقدان شناخت از این پدیده نوظهور یعنی «پول مجازی» مقرراتی هنوز وضع نشده است، اما مقررات مربوط به پول الکترونیکی در ماده 10، قانون برنامه چهارم توسعه (1383)، آیین نامه گسترش بهره برداری از خدمات پول الکترونیکی(1384) و آیین نامه نظام بانکداری الکترونیکی (1386) دیده شده است. در چارچوب این قواعد و مقررات حقوقی و سند بالادستی آن یعنی قانون تجارت ایران(1392) می توان قواعد حقوقی مربوط به بیت کوین را در 3 گام مورد بررسی قرار داد:

نخستین گام تعیین مراجع ذی صلاح؛ تعریف پول دیجیتالی بایستی باتوجه به فرصت ها و تهدیدهای پیش روی کشور صورت گرفته و نهادهای قانونگذار آن مشخص گردد. از این منظر، جنبه های پولی پول مجازی و مسایلی که به واسطه کارکرد پولی، این نوع پول حادث می شوند، پرداختن به پول مجازی را در حیطه صلاحیت بانک مرکزی، شورای پول و اعتبار، شورای عالی مبارزه با پولشویی، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و پلیس فتا قرار می دهد.

در دومین گام، جذابیت های تجاری و فقدان پشتیبان قانونی در مورد پول بودن پول مجازی جنبه کالا بودن پول مجازی را پررنگ می سازد و از این نظر بیت کوین را در حیطه صلاحیت سازمان امور مالیاتی و شورای عالی مالیاتی قرار می دهد.

در سومین گام، جهانی بودن و قابلیت تسهیل مبادلات بین المللی و کمک به صاحبان صنایع و فعالان اقتصادی کشور در حضور جهانی، کارکردی است که بیت کوین دارد، براین پایه، پول مجازی در حیطه صلاحیت ورود وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار می گیرد. همچنین توجه به حوزه های سخت افزاری و نرم افزاری لازم برای کنترل و نظارت بر حوزه بیت کوین نیازمند ورود وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به صحنه است.

در این چارچوب به نظر می رسد که این حوزه ها بایستی در گام های مشخص قواعد و مقررات آمره خود را برای فعالیت پول مجازی یا بیت کوین در نظر گیرند.

** جمع بندی و ارایه پیشنهاد

با اینکه زمان زیادی از معرفی «بیت کوین» (BitCoin) به عنوان واحد پولی «برخط» نمی گذرد، بحث های زیادی حول آن شکل گرفته و نظرها در این رابطه بسیار متفاوت بوده است. تعابیری متناقض، از «پول آینده» تا «پول مجازی» و «پول دیجیتال» برای آن به کار رفته است.

ایده نخستین ایجاد این واحد پولی اولین بار در سال ۲۰۰۹ در یک مقاله شرح داده شد، نویسنده مقاله یک برنامه نویس ژاپنی به نام «ساتوشی ناکاموتو» است که گویا هیچ کس تا به حال موفق به ملاقات یا تماس با او نشده است. تقریبا با اطمینان می توان گفت که این نام یک نام مستعار است و خیلی ها معتقدند که «ناکاموتو» فقط یک نفر نیست.

بیت کوین، نخستین نمونه تلاش برای ایجاد یک واحد پولی دیجیتال نیست، پیش از این نیز، تلاش های دیگری در این زمینه صورت گرفته است که از آن جمله می توان واحد پولی منسوخ شده «پول نقد الکترونیکی » و طی سال های اخیر هم، «پول اعتباری فیسبوک » که کاربران فیس بوک از آن برای خریدن کالاو خدمات در محیط فیس بوک استفاده می کنند، نام برد.

چیزی که بیت کوین را از همه اینها متمایز می کند ساختار «همتا- به- همتای» آن است، اصطلاحی که به نوعی شبکه رایانه ای که در آن هر رایانه به عنوان یک «سرور » عمل می کند، گفته می شود. به این ترتیب هیچ موسسه یا متولی مرکزی این پول نخواهد بود. بیت کوین را می توان از طریق صرافی های آنلاین با انتقال پول از حساب بانکی خریداری کرد و همچنین تارنماهایی نیز هستند که برای شروع، مقدار کمی از این پول را به رایگان در اختیار کاربران خود قرار می دهند.

در اکتبر 2012 (آبان 1391) بانک مرکزی اتحادیه اروپا، اقدام به انتشار نتایج مطالعات گسترده و جالب توجهی در خصوص پول مجازی نمود. بنا بر گزارش مزبور، تعریف «پول مجازی» عبارت است از: «پول مجازی» نوعی پول دیجیتال و غیر قانونمند است که بوسیله توسعه دهندگان آن صادر و کنترل می شود و توسط اعضا و کاربران یک جامعه مجازی مورد پذیرش و استفاده قرار می گیرد. اما در این میان رویکردهای مختلفی به این پدیده نوظهور فضای مجازی شده و در کشورهای مختلف برآیندهای متفاوتی جهت روبه رو شدن با آن به وجود آمده است.

کشورهایی همچون آمریکا، آلمان و چین مقررات و قوانینی برای بیت کوین وضع کرده اند و یا از قوانین موجود برای نظارت و کنترل بر آن بهره برده اند که طیف مختلفی از قوانین مرتبط با تجارت الکترونیکی تا اقتصاد بورس را شامل می شود اما هنوز این پدیده بعنوان یک پدیده نوظهور باقی مانده و نه بعنوان یک واحد پول بلکه بعنوان کالا به آن نگریسته می شود.

در ایران نیز از سال 1391، موضوع پول مجازی و چگونگی کارکرد آن ابتدا در تارنما و وبلاگ های تخصصی مورد توجه قرار گرفت و سپس با فارسی سازی تارنماهای ایجاد و خرید و فروش آن ادامه یافت در حال حاضر پنج تارنمای فارسی بسیار فعال در عرصه پول مجازی فعالیت می کنند.

براین پایه به نظر می رسد که با گسترش پدیده پول مجازی، لزوم توجه به آن و تصمیم گیری در رابطه با تداوم یا حتی نوع فعالیت آن ضروری به نظر می رسد. در این قالب پژوهش حاضر در چارچوب یافته ها و شاخص های تحقیقی - تحلیلی پیشنهادهای زیر را ارایه می دهد:

- محدودسازی پول مجازی به دلیل تحرک در فضای مجازی و وجود ابزارهای فناورانه متعدد در گوشی های هوشمند به سختی امکانپذیر است براین پایه به نظر می رسد لزوم هدایت این پدیده نوظهور اولویت بیشتری داشته باشد.

- تجارب جهانی در مورد بیت کوین نشان می دهد که پول مجازی در بیشتر کشورها بعنوان نه یک پول در گردش بلکه یک کالا مورد شناسایی قرار گرفته است، در این قالب، به نظر می رسد که این موضوع می تواند بعنوان یک یک نگاه پایه ای مورد توجه قرار گیرد.